Haal constructies van bestaande, overbodig geworden gebouwen zó uit elkaar dat je de herbruikbare onderdelen kunt ‘doneren’ aan nieuwe bouwprojecten en inzetten in nieuwe constructies. Het idee van het ‘donorskelet’, ooit bedacht door IMd Raadgevende Ingenieurs, lijkt uitgegroeid tot een volwassen concept dat zijn weg vindt naar de projectpraktijk. Biopartner 5 is het bewijs.
Biopartner 5 – een ontwerp van Popma ter Steege Architecten – is het jongste en vijfde onderzoeksgebouw van Biopartner Center Leiden. Verrezen de vier voorgangers op het Leiden Bio Science Park, de nieuwe aanwas bevindt zich op een deels nog onontgonnen terrein in Oegstgeest als een eerste exponent en aanjager van de plaatselijke campus-community.
Naast laboratoria en kantoorruimten voor startende ondernemingen biedt het 6.200 m2 grote complex een assortiment aan faciliteiten, van restaurant en vergadercentrum tot terras en wintertuin. De gelaagde gebouwopzet legt de basis voor gemengd gebruik door zowel high- als lowtech bedrijven. Via transparante stroken in alle gebouwgevels houden de werkomgeving en het omliggende landschap voortdurend voeling met elkaar. Zo werpt Biopartner 5 zich op als de ‘hot spot’ en ‘huiskamer’ van de nieuwe campus.
Daarnaast werkt Biopartner 5 als stimulator van een duurzame, circulaire invulling van het gebied. De hoofddraagconstructie van het nieuwe gebouw is nagenoeg geheel opgebouwd uit de onderdelen van de staalconstructie van het nabijgelegen, voormalige Gorleaus laboratorium. Het authentieke staal (in totaal zo’n 165.000 ton) is voorzien van een coating en opnieuw in het zicht toegepast. Hierdoor leeft het karakter en de geschiedenis van de inmiddels verdwenen oudbouw voortleeft in de nieuwbouw. De constructie van Biopartner 5 is bovendien zó ontworpen en gedetailleerd dat ook déze constructie later indien nodig weer gemakkelijk kan worden gedemonteerd en hergebruikt. Zo blijft de staalconstructie in de kringloop, noem ’t circulair doneren.
Biopartner 5 kan de boeken in als een geslaagde, grootschalige toepassing van het concept ‘donorskelet’. Maar zeker omdat ’t hier gaat om de éérste, grootschalige toepassing in ons land, zijn er nog wel belangrijke uitdagingen te overwinnen, constateert ook IMd dat als constructief adviseur in het project actief is geweest.
Zo’n uitdaging is de afstemming tussen vraag en aanbod van donorskelet-onderdelen. Veel gedemonteerde bouwkundige en installatietechnische elementen zijn relatief kleinschalig en kunnen daardoor vrij eenvoudig tijdelijk in opslag worden genomen, bij bijvoorbeeld de leverancier of producent. Bij grote en zware onderdelen van bijvoorbeeld draagconstructies, gevels en daken is dat vaak nog lastig.
Een tweede uitdaging is een financiële. Op zich is het demonteren van bouwdelen, ofwel ‘circulair slopen’, doorgaans duurder uit het traditioneel slopen van een pand. Het perspectief ligt in het besef dat de overall waarde van demontage én hergebruik uiteindelijk een stuk groter is. De totale bouwkosten van demontage en re-montage kunnen minstens zo gunstig uitvallen als bij gangbare sloop en nieuwbouw, zeker gezien hoge prijzen van nieuwe bouwmaterialen op dit moment. Minstens zo belangrijk: de forse milieubesparingen. Bij hergebruik van bestaande elementen zoals kolommen, liggers en vloerplaten bespaar je –vergeleken met de productie van nieuwbouwelementen – flink op grondstoffen, energie, emissies en hinder. Bereken je de milieukosten van beide varianten over de gehele levensduur van de elementen, dan komt het donorskelet als de aantrekkelijkste optie uit de bus, verwacht IMd.
Behalve de oorspronkelijke constructie hebben nog veel meer restmaterialen uit het donorgebouw een nieuw heenkomen gevonden in Biopartner 5. Zo zijn de schanskorven in de plint van het gebouw gevuld met het bouwpuin uit het Gorlaeus lab. Daarboven zijn de gevels van de twee verdiepingen van houtskeletbouw. Het bouwpuin is ook vervat in zakjes met zaden waaruit de inheemse planten van de tuinen kunnen ontspringen. Het vele kalk in het bouwpuin is een voedingsstof voor de natuur. Voor de vloer van de kas bij de entree zijn oude straatstenen en tegels hergebruikt. En ook elders in het interieur zijn allerhande tweedehands materialen te vinden, van panelen uit kringloopmeubelen op de uitgiftebalie van de kantine tot en met rest-tapijttegels in het vergaderpaviljoen.
Dankzij het grootschalig hergebruik van bestaande constructie- en bouwmaterialen is Biopartner 5 zogezegd ‘Paris Proof’. De materiaalgebonden CO2-emissie bij dit gebouw blijft onder het toegestane maximum van 250 kg CO2 per vierkante meter gebouw, zo heeft duurzaamheidsadviseur NIBE berekend. De totale CO2-emissie komt ongeveer 40 procent lager uit dan gemiddeld in de actuele bouwpraktijk.
‘Dat bijna de complete draagconstructie van hergebruikt staal is, is echt uniek. Dat heeft bijgedragen aan het behalen van de Parijse doelen voor materiaalgebruik.’
Mantijn van Leeuwen, directeur NIBE.
Verantwoordelijk architect Jan Willem ter Steege ziet het principe van het CO2-budget als een stimulans voor de ontwerp- en bouwsector:
‘Het werken met een CO2-budget voor een gebouw voorkomt uitstelgedrag. Het dwingt ons het reguliere ontwerpproces opnieuw te overwegen. Het hergebruiken van materialen staat bovenaan ons lijstje.’
Jan Willem ter Steege, architect/partner Popma ter Steege Architecten.
Projectgegevens:
Locatie: Verlengde Wassenaarseweg, Oegstgeest • Omvang: 6.200 m2 bvo • Oplevering: december 2021 • Start bouw: december 2019 • Start ontwerp: december 2018 • Opdracht: Biopartner Center Leiden • Architectuur: Popma ter Steege Architecten (PTSA) • Constructief advies: IMd Raadgevende Ingenieurs • Advies installatietechniek, bouwfysica en duurzaamheid: Deerns Nederland • Advies bouwkosten: IGG bouweconomie • Projectmanagement: Stone 22 • Landschapsontwerp: Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten • Hoofduitvoering: De Vries en Verburg • Demontagewerkzaamheden: Beelen Next • Staalbouw: Vic Obdam Staalbouw • Afbouw: Vense Projecten • Installaties: Schulte & Lestraden • Afbeeldingen: René de Wit • Redactie: Arend Dolsma (Bouwen met Staal)
- Projectbeschrijving Biopartner 5 (vakblad Bouwen met Staal, nr. 284, december 2021).